Dobre oświetlenie miejsc pracy jest czymś priorytetowym. Pozwala na komfortowe i bezpiecznie wykonywanie zadań, a także – na zwiększoną efektywność pracy. Aby normy natężenia zostały spełnione niezbędny jest precyzyjny pomiar światła. Tylko w ten sposób jesteśmy w stanie zapewnić bezpieczeństwo na miejscu pracy, a także działać zgodnie z normami. Dziś opowiemy Ci o tym, jak wykonać pomiary poprawnie.
Czego dowiesz się z tego artykułu?
1. Podstawowe założenia pomiarów natężenia oświetlenia
2. Dlaczego wykonuje się pomiary oświetlenia?
3. Jak wykonać pomiar natężenia oświetlenia?
4. Pomiary natężenia oświetlenia – kto i kiedy wykonuje takie badania?
5. Jak często powinien być wykonywany pomiar oświetlenia na stanowisku pracy?
Podstawowe założenia pomiarów natężenia oświetlenia
Zacznijmy od podstaw, a więc czym w zasadzie wykonywać pomiary, a także jaki parametr określa wartość natężenia?
Urządzeniem do przeprowadzania badań natężenia światła jest luksomierz pomiarowy (np. luksomierz testo czy luksomierz sonel), inaczej nazywany także fotometrem. Jego zadaniem jest pomiar natężenia oświetlenia wyrażonego w luksach (lx) na powierzchni roboczej. Pomiary za pośrednictwem luksomierza powinny być wykonywane w warunkach środowiskowych, w szczególności temperaturze oraz wilgotności, określonych przez producenta.
WSKAZÓWKA
O innych narzędziach do pomiaru natężenia światła poczytasz na końcu wpisu.
Normy natężenia zależne są od rodzaju pomieszczeń oraz wykonywanej tam pracy. Im wyższa dokładność wykonywanych czynności, tym natężenie powinno być wyższe (wartości natężeń w wybranych pomieszczeniach. zostały zawarte w normie PN-EN 12464-1). Przykładowo, w przypadku oświetlenia ogólnego w halach magazynowych zaleca się, by średnie natężenie oświetlenia mieściło się między 100lx a 200lx, natomiast dla stanowisk precyzyjnych prac montażowych ta wartość powinna wynosić przynajmniej 750lx.
Poniżej znajduje się tabela z zalecanymi poziomami natężenia oświetlenia (w luksach) dla różnych zastosowań, zgodnie z normami oświetleniowymi (np. PN-EN 12464-1:2012). Poziomy te mogą się różnić w zależności od kraju i specyficznych wymagań, ale ogólnie przyjęte wartości prezentują się następująco:
/*tutaj wrzucamy zdjecie osoby*/
PROTIP
Przystępując do badań konieczna jest wcześniejsza weryfikacja istniejących źródeł światła: typ, liczebność, moc oraz ewentualny stopień zabrudzenia. Warto także pamiętać o tym, że lampy wyładowcze należy uruchomić przynajmniej 30 min wcześniej, a same pomiary fotometryczne zaleca się przeprowadzać podczas działania instalacji i bez obecności światła dziennego.
Dlaczego wykonuje się pomiary oświetlenia?
Powodem wykonywania pomiarów są przede wszystkim wymogi. Ale nie powinno być tak, że jest to jedynie kwestia prawna. To przede wszystkim kwestia etyczna – bezpieczeństwo na miejscu pracy jest czymś priorytetowym. Za nieprzestrzeganie norm grożą spore kary – i to nie tylko pieniężne.
W momencie nieszczęśliwego wypadku na zakładzie pracy , gdzie pracownik powoła się na niedostateczne oświetlenie lub jeśli będzie wynik jakiegoś uszczerbku na zdrowiu, np. pogorszenie się wzroku, na pracodawcę spadają liczne kary po stronie PIP, a w efekcie zamknięcie fabryki na czas wykonania poprawnego oświetlenia
Damian Bożek
Dyrektor Działu Wykonawstwa
Drugą rzeczą, dla której warto wykonywać pomiary oświetlenia są oszczędności. Tak, oszczędności, bo poprawa warunków pracy wpływa na efektywność pracowników. Potwierdzają to nasi eksperci ds. efektywności energetycznej po wielu realizacjach. Wymiana oświetlenia na poczet zgodności z normami to nie wydatek, a inwestycja, która przekłada się na rożne sfery funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Klienci sami przyznają, że gdyby wiedzieli, jak modernizacja systemu oświetlenia zmieni miejsce pracy (dosłownie zmieni to miejsce!), to by nie poświęcali tak dużo czasu na same kalkulacje ROI.
Zatem to, że chcemy, aby było taniej czy zgodnie z normami to jedno. Ale z oświetleniem pracują przede wszystkim pracownicy. Warto pamiętać, że ich produktywność przekłada się na jakość pracy. A więc również na zysk. To nasz zysk jako właścicieli.
Maciej Szott,
Ekspert ds. Efektywności energetycznej
Mieliśmy taką realizację w magazynie, gdzie znajdował się producent dodatków krawieckich. Zamontowaliśmy tam około pięciuset luksusów, oczywiście wszystko zgodnie z normami. Naszym montażem zapewniliśmy pracownikom prawidłowe rozpoznawanie tkanin. Pracownicy do dziś bez problemu wyjmują z regałów zamawiane rolki (potrafią je rozpoznać).
Co dała ta zmiana? Z jednej strony Klient musiał wydać dwukrotnie więcej na oprawy oświetleniowe. Z drugiej zaś strony, zmiana ta spowodowała mniejszą ilość zwrotów i większą sprzedaż, ponieważ klient, który przyjeżdżał na ten obiekt bez problemu decydował się na towar z hurtowni. Za pomocą dobrego światła widział fakturę, kolor, jakość oferowanych tkanin.
Kamil Frątczak
Ekspert ds. Inwestycji oświetleniowych
Jak wykonać pomiar natężenia oświetlenia?
Proces pomiaru natężenia oświetlenia jest złożony i wymaga dokładności oraz przestrzegania odpowiednich norm i procedur. Powinien on przebiegać następująco:
1. Przygotowanie do pomiaru
- Określenie celu pomiaru: Na początku należy ustalić, co dokładnie ma być mierzone, np. czy chodzi o ogólne oświetlenie robocze, oświetlenie awaryjne, czy oświetlenie w specyficznych warunkach (np. w laboratorium, magazynie itp.).
- Analiza przestrzeni: Przed przystąpieniem do pomiarów należy dokładnie zapoznać się z miejscem, które będzie badane. Uwzględnia się tutaj rodzaj i układ oświetlenia, wielkość pomieszczenia, jego przeznaczenie oraz ewentualne przeszkody, które mogą wpływać na rozkład światła.
- Tworzenie siatki pomiarowej: W oparciu o charakterystykę pomieszczenia tworzona jest siatka pomiarowa, czyli rozmieszczenie punktów, w których będą dokonywane pomiary. Siatka powinna być zgodna z normami, a odstępy między punktami muszą być odpowiednio dobrane do wielkości pomieszczenia.
2. Wybór i kalibracja sprzętu
- Wybór luksomierza: Do pomiaru natężenia światła używa się luksomierza, który jest wcześniej kalibrowany, aby zapewnić dokładność pomiarów. W niektórych przypadkach mogą być używane bardziej zaawansowane urządzenia, jak spektrofotometry czy kamery luminancji.
- Sprawdzenie warunków pomiarowych: Przed przystąpieniem do pomiarów należy upewnić się, że wszystkie źródła światła są włączone i pracują w stabilnych warunkach. Pomieszczenie powinno być wolne od zewnętrznych źródeł światła, które mogłyby zafałszować wyniki.
3. Przeprowadzenie pomiarów
- Pomiary punktowe: W każdym punkcie siatki pomiarowej dokonuje się odczytu natężenia światła za pomocą luksomierza. Ważne jest, aby trzymać czujnik urządzenia poziomo na wysokości odpowiadającej typowej płaszczyźnie roboczej (zazwyczaj 0,75 – 0,85 m nad podłogą).
- Dokumentowanie wyników: Każdy pomiar jest dokładnie rejestrowany wraz z lokalizacją punktu pomiarowego. Wartości mogą być zapisywane ręcznie lub bezpośrednio w oprogramowaniu dedykowanym do analizy oświetlenia.
- Analiza równomierności oświetlenia: Na podstawie uzyskanych wyników można obliczyć współczynnik równomierności oświetlenia, który jest stosunkiem minimalnego natężenia oświetlenia do średniego natężenia oświetlenia w badanym obszarze.
4. Analiza i raportowanie
- Obliczenie średniego natężenia światła: Na podstawie zebranych danych oblicza się średnie natężenie oświetlenia dla całego pomieszczenia. Jeśli jest to wymagane, można obliczyć również inne wskaźniki, takie jak równomierność oświetlenia.
- Ocena zgodności z normami: Wyniki są porównywane z obowiązującymi normami i standardami dla danego rodzaju pomieszczenia i oświetlenia. W Polsce obowiązujące normy to np. PN-EN 12464-1:2012 dla oświetlenia miejsc pracy.
- Przygotowanie raportu: Na koniec sporządzany jest raport z przeprowadzonych pomiarów, który zawiera wszystkie wyniki, opis metodyki pomiaru, a także wnioski dotyczące ewentualnych braków lub niezgodności z normami. W raporcie mogą znaleźć się również rekomendacje dotyczące poprawy oświetlenia.
5. Wnioski i rekomendacje
- Ocena wyników: Po analizie danych raport zawiera wnioski dotyczące jakości oświetlenia w badanym pomieszczeniu. Jeśli natężenie światła nie spełnia wymaganych norm, mogą zostać zaproponowane rekomendacje dotyczące modyfikacji systemu oświetleniowego.
- Działania korygujące: Na podstawie raportu mogą zostać podjęte działania mające na celu poprawę jakości oświetlenia, takie jak wymiana źródeł światła, zmiana układu opraw lub wprowadzenie dodatkowych punktów świetlnych.
WSKAZÓWKA 1
Więcej o metodach pomiaru natężenia poczytasz na końcu wpisu.
WSKAZÓWKA 2
Warto zwrócić uwagę na to, że na natężenie światła ma wpływ szereg czynników. Oczywiście należy do nich efektywność źródła, ale także elementy otaczające, w tym m.in. kolory oraz materiały z jakich wykonane zostały ściany czy meble. W przypadku, gdy współczynniki odbicia z tych powierzchni nie są znane, badania natężenia światła powinny objąć także ich wyznaczenie.
WSKAZÓWKA 3
W pomiarach jest uwzględniany średni wynik natężenia, a nie jak w przypadku badań oświetlenia awaryjnego - uwzględnia się badanie punktowe. W przypadku natężenia światła dochodzi nam jeszcze znajomość przepisu równomierności. Oznacza to, że podczas badania nie może być określonej różnicy pomiędzy badanymi punktami, np. 1 lx w jednym punkcie i 1000 lx w drugim punkcie.
Odpowiednie natężenie światła jest kluczowe dla komfortu pracy. Zbyt jasne światło może powodować olśnienie i zmęczenie oczu. Natomiast zbyt ciemne – utrudnia pracę i zwiększa ryzyko wypadków. Z tego powodu ważne jest dopasowanie intensywności oświetlenia do rodzaju wykonywanej pracy. Niemniej ważne jest również zastosowanie systemów sterowania oświetleniem, które mogą automatycznie regulować moc lamp w zależności od warunków zewnętrznych
Kamil Frątczak
Ekspert ds. Inwestycji oświetleniowych
Pomiary natężenia oświetlenia – kto i kiedy wykonuje takie badania?
Do wykonania pomiarów zatrudnia się najczęściej firmy, zajmujące się modernizacją oświetlenia czy też jego montażem. Takie podmioty w swoim zespole posiadają dedykowaną osobę, która musi spełniać następujące wymagania:
1) posiada uprawnienia eksploatacyjne , dozorowe i pomiarowe min do 1Kv
2) posiada certyfikowany miernik z aktualnym wzorcowaniem (mierniki pomiarowe powinno się dawać do kalibracji raz do roku).
Co do częstotliwości – w polskich przepisach nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to jak często powinno się je wykonywać. Dlaczego? Ponieważ częstotliwość jest uzależniona od wielu czynników. Poniżej poznasz część z nich:
- Rodzaj działalności i charakterystyka stanowiska pracy: w miejscach pracy o szczególnie wymagającej precyzji wzrokowej, jak laboratoria, operacje, czy stanowiska pracy wymagające obsługi precyzyjnych maszyn, pomiary mogą być przeprowadzane częściej niż w biurach czy miejscach pracy o mniejszym rygorze wzrokowym.
- Zmiany warunków oświetleniowych: jeśli dochodzi do zmian w warunkach oświetleniowych na danym stanowisku pracy, na przykład związanych z awarią oświetlenia, zmianą układu pomieszczenia lub wprowadzeniem nowego sprzętu, konieczne może być przeprowadzenie dodatkowych pomiarów w celu oceny i zapewnienia odpowiednich warunków oświetleniowych.
- Zalecenia producenta: czasami producenci sprzętu lub instalatorzy oświetlenia mogą zalecać określone częstotliwości pomiarów oświetlenia, które powinny być przestrzegane zgodnie z zaleceniami.
- Przepisy prawne i wytyczne branżowe: w niektórych przypadkach, branżowe przepisy lub wytyczne mogą określać konkretne wymogi dotyczące częstotliwości pomiarów oświetlenia dla określonych rodzajów miejsc pracy.
WSKAZÓWKA 1
Zaleca się, by osoba, która realizuje pomiar była ubrana w ciemny strój. Jest to istotne z punktu widzenia minimalizacji odbicia światła.
WSKAZÓWKA 2
W przypadku wymiany nieefektywnej instalacji oświetleniowej, badania wykonuje się dwukrotnie: przed modernizacją (w ramach audytu oświetlenia), a następnie po wdrożeniu nowego oświetlenia.
Jak często powinien być wykonywany pomiar oświetlenia na stanowisku pracy?
Jak już wiesz – nie ma jednej odpowiedzi na to jak często powinniśmy dokonywać pomiarów oświetlenia. Jednak na bazie naszych doświadczeń jesteśmy w stanie podać pewne przedziały czasowe w zależności od miejsca pracy:
- Biura i miejsca pracy: W standardowych biurach i miejscach pracy pomiar oświetlenia może być przeprowadzany co 6-12 miesięcy, zwłaszcza jeśli nie występują częste zmiany w układzie pomieszczeń ani w systemach oświetleniowych.
- Zakłady produkcyjne: W zakładach produkcyjnych, gdzie warunki oświetleniowe mogą być bardziej zmienne z powodu różnorodności stanowisk pracy oraz stosowania różnych rodzajów oświetlenia (np. naturalne światło, sztuczne światło, specjalne oświetlenie dla obszarów pracy z wysokim ryzykiem), pomiary mogą być wykonywane co 6 miesięcy lub nawet częściej, szczególnie w obszarach wymagających szczególnej ostrożności, takich jak obszary składowania czy linie produkcyjne.
- Szpitale i placówki opieki zdrowotnej: W placówkach medycznych, gdzie precyzja i komfort wzrokowy mają kluczowe znaczenie, pomiary oświetlenia mogą być wykonywane regularnie co 6-12 miesięcy, zwłaszcza w pomieszczeniach operacyjnych, salach zabiegowych oraz na oddziałach intensywnej terapii.
- Sklepy i przestrzenie handlowe: W sklepach i przestrzeniach handlowych, gdzie właściwe oświetlenie może mieć istotny wpływ na prezentację towarów oraz na doświadczenie klienta, pomiary mogą być przeprowadzane co 6-12 miesięcy, z wyjątkiem sytuacji, gdy następują znaczące zmiany w wystroju sklepu lub układzie oświetlenia.
Ważne jest regularne monitorowanie poziomu oświetlenia na stanowisku pracy, aby zapewnić odpowiednie warunki pracy dla pracowników. Choć w Polsce przepisy nie są dokładnie określone, to zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, pomiary oświetlenia powinny być przeprowadzane regularnie, zwykle co 6-12 miesięcy lub gdy wystąpią zmiany w warunkach oświetleniowych, takie jak instalacja nowych świateł lub zmiana układu pomieszczenia. Zapewnienie odpowiedniego oświetlenia ma kluczowe znaczenie dla zapobiegania zmęczeniu wzroku, bólom głowy oraz wpływa pozytywnie na efektywność i komfort pracy pracowników.
Damian Bożek
Dyrektor Działu Wykonawstwa
WSKAZÓWKA
W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji na temat częstotliwości pomiarów oświetlenia, zaleca się skonsultowanie się z odpowiednimi specjalistami ds. BHP lub organami nadzoru pracy.
Zastanawiasz się jakie powinno być oświetlenie miejsc pracy?
Przeczytaj o normach na stanowiskach
Na sam koniec warto wspomnieć, że warto dokonywać pomiarów, że warto działać zgodnie z normami. Dla komfortu pracowników i własnego bezpieczeństwa, jako pracodawców lub inspektorów BHP na zakładzie.
W Luxon zalecamy takie badania zwłaszcza, że w dzisiejszych czasach na większości fabrykach są zainstalowane oprawy. Zatem na zarządcach i tak spoczywa już obowiązek prawny sprawdzenia oświetlenia awaryjnego, a dołożenie do tego kontroli oświetlenia generalnego jest kosztem niewiele większym.
Jeśli potrzebujesz wsparcia w dokonaniu pomiarów – skontaktuj się z nami. W Luxon wykonujemy darmowe audyty instalacji elektrycznej, uwzględniające pomiar natężenia oświetlenia, jak i oferujemy pakiet, w ramach którego corocznie wykonujemy dla Ciebie badania.
Chcesz wiedzieć jeszcze więcej na temat pomiaru oświetlenia? Zerknij na krótkie tipy ⤵️
Istnieją cztery metody badania natężenia światła: pomiary punktowe (to pomiar natężenia światła w określonych, pojedynczych punktach na powierzchni), pomiary na siatce pomiarowej (pomiary wykonywane są w wielu punktach rozmieszczonych na siatce pomiarowej, pokrywającej całą badaną powierzchnię), metoda całkowitego strumienia świetlnego (polega na mierzeniu całkowitego strumienia świetlnego emitowanego przez źródło światła, a następnie obliczeniu natężenia na danej powierzchni) oraz fotometria rozdzielcza (metoda polegająca na analizie rozkładu natężenia światła w różnych kierunkach, używana głównie w badaniach laboratoryjnych i projektowaniu oświetlenia).
Badania można wykonać za pomocą kilku narzędzi: luksomierza (przykładem jest luksomierz testo, luksomierz sonel), spektrofotometra (zaawansowane urządzenie pozwalające na pomiar nie tylko natężenia światła, ale także jego spektrum, co jest istotne przy ocenie jakości światła), kamery luminancji (urządzenie do pomiaru rozkładu luminancji na powierzchni, często stosowane w analizie oświetlenia drogowego czy architektonicznego).
Natężenie oświetlenia = strumień świetlny / pole powierzchni. Czyli oświetlając pomieszczenie o powierzchni 20 m2 żarówka 100W otrzymam natężenie oświetlenia 65 lx.
Normy natężenia zależne są od rodzaju pomieszczeń oraz wykonywanej tam pracy. Im wyższa dokładność wykonywanych czynności, tym natężenie powinno być wyższe (wartości natężeń w wybranych pomieszczeniach. zostały zawarte w normie PN-EN 12464-1).
Koszt badania natężenia oświetlenia może się znacznie różnić w zależności od kilku czynników, ale zazwyczaj wynosi od kilkuset złotych do kilku tysięcy złotych. Na końcowy koszt składają się następujące elementy:
- Zakres i skomplikowanie pomiaru – im większa powierzchnia do zmierzenia i im więcej punktów pomiarowych, tym wyższy koszt. Pomiar dużych przestrzeni lub pomieszczeń o skomplikowanej architekturze wymaga więcej czasu i zaangażowania.
- Rodzaj pomiaru – czy jest to podstawowe badanie natężenia oświetlenia, czy bardziej zaawansowana analiza, np. równomierności oświetlenia czy jakości światła (CRI, CCT, itd.). Bardziej szczegółowe badania są droższe.
- Wymagania dotyczące dokumentacji – kompleksowy raport z wynikami pomiarów, zawierający szczegółowe analizy i rekomendacje, może być dodatkowym kosztem.
- Normy i regulacje – przestrzeganie specyficznych norm (np. dla oświetlenia awaryjnego) i przepisów może wymagać dodatkowych badań lub dokumentacji, co również wpływa na cenę.
Ostateczny koszt można ustalić po szczegółowej konsultacji, gdzie uwzględnione zostaną wszystkie powyższe czynniki. Umów się na bezpłatną kalkulację już teraz ⤵️
Zamów bezpłatny audyt i zyskaj
- Audyt oświetlenia
- Koncepcję indywidualnego rozwiązania oświetleniowego
- Analizę finansową inwestycji
- Szacowany poziom redukcji energii elektrycznej i emisji CO2